In de voetsporen van King Arthur

---

Een legende van meer dan duizend jaar oud blijft voorleven. Het is een schaduw, een geheimzinnig verhaal. Toch is hij één van de eerste superhelden in de wereld en nog steeds heeft hij niet aan kracht ingeboet, integendeel. Een koning, een echte warlord die geloofde in wat hij deed en gevreesd werd door zijn vijanden.

Man of mythe?
Degenen die in hem geloven wachten op zijn terugkeer om ons te bevrijden van onze vijanden. Is hij een man of een mythe? Wie was hij en waar kwam hij vandaan? Dat is één van de grootste mysteries. In dit artikel werpen wij een ander licht op het grootste mysterie uit de donkere middeleeuwen. Wij zijn op zoek gegaan naar de waarheid achter King Arthur.

Tintagel
De zoektocht naar de waarheid achter de legende van King Arthur begint op het eiland Tintagel in Cornwall. Vanaf de plek van zijn geboorte tot aan de plek waar hij door zijn zoon Mordred werd vermoord. Tintagel, het kleine stadje in Cornwall, waar de legende van Arthur begon. Volgens de overlevering werd hij hier geboren en door Merlijn de magiër opgevoed. De ruïnes van Tintagel herinneren aan een enorm kasteel dat machtig boven het land uitkeek. Maar is Tintagel wel de geboorteplaats van Koning Arthur? Om dat te ontdekken bezoeken we het eiland, duiken we de boeken in en kijken we beeldmateriaal over eerdere expedities.

Kenmerken van een superheld
Het verhaal van Koning Arthur mag dan wel een mythe zijn, maar het houdt de mensen al vele eeuwen in hun greep. Een ongelooflijk verhaal van een mythische koning die voorspoed en geluk bracht aan zijn onderdanen. Of, zoals Joe Nickel, lid van het Committee for skeptical inquiry zegt: ‘Arthur is het hart van de traditie over moed, moraliteit, waarheid en rechtvaardigheid.’ 
Koning Arthur woonde in zijn kasteel, dat Camelot werd genoemd, samen met de ridders van de Ronde Tafel. Hij werd bijgestaan door zijn raadsman en magiër Merlijn en hij had de beschikking over zijn magische zwaard Excalibur. Hiermee verdedigde hij zich tegen alle aanvallers die zijn koninkrijk bedreigden of zijn eer en integriteit in twijfel trokken. Hij vocht niet alleen, maar hij vergaf ook. Hij heeft alle kenmerken van de moderne superheld.

Once and future king
In zijn laatste gevecht raakt King Arthur dodelijk gewond door zijn zoon Mordred, die de troon opeist. Hij geeft opdracht om Excalibur terug te geven aan de mysterieuze ‘lady in the lake’. Daarna verdwijnt hij naar het mystieke eiland Avalon. De legende zegt dat hij zal terugkeren om Engeland te helpen wanneer de nood het hoogst is en het land dreigt onder te gaan. Hij is de ‘once and future king’. Volgens de legende slaapt Arthur ergens en komt hij terug om zijn onderdanen te redden. Tegenwoordig is de legende van Koning Arthur betekenisvoller dan ooit. Engeland leeft in angst en overal ontstaan problemen: Engeland heeft hulp nodig. Velen beweren echter, dat we geen Arthur figuur meer nodig hebben. Het tegendeel is waar: de wereld heeft juist nu een echte held nodig. Neem de financiële crisis, het natuurgeweld, de opwarming van de aarde en oorlogsgeweld. In deze tijden zijn Arthur figuren nodig: zij zorgen voor hoop en bieden troost.

Kennedy
De legende van Koning Arthur is zo sterk dat hij ook wordt geassocieerd met legendarische en krachtige leiders zoals John F. Kennedy. De regering van Kennedy werd ook wel Camelot genoemd. Kennedy’s weduwe, Jacqueline zei ooit: 'er zullen weer nieuwe grote leiders opstaan maar er komt nooit meer een Camelot van John.'

Legende
De legende van Koning Arthur, de leider van de ridders van de Ronde Tafel, werkt aanstekelijk maar iedereen weet dat het een mythe is. Maar zou deze mythe kunnen zijn ontstaan door een historisch figuur? Een belangrijk koning uit de vijfde of zesde eeuw die zijn volk verdedigde tegen haar vijanden? De meeste legenden ontstaan uit een echt verhaal en in de loop van de eeuwen vervaagt het echte verhaal, doch er blijft een kern van waarheid. Het kan dus heel goed mogelijk zijn dat in de donkere middeleeuwen een koning heeft geleefd die later de basis vormde van de legende.In de vijfde eeuw na Christus was Engeland namelijk in de ban van anarchie en invasies. De romeinen waren vertrokken, en de Saksen uit Denemarken en Duitsland waren op oorlogspad. Zij landden in Engeland en wilden de volkeren onderwerpen maar iets om iemand bracht deze invasie tot staan. Sommige historici denken dat dit de echte Koning Arthur is geweest. Maar heeft deze historisch superheld echt bestaan? Of is het een legende?
 
In onze zoektocht gaan we op zoek naar bewijzen van zijn bestaan. De vraag is: is Arthur een figuur uit de literatuur of is het een historisch figuur?

Historische ontdekking?
Onze zoektocht begint natuurlijk op het eiland vlakbij Tintagel, de vermoedelijke geboorteplaats van deze legendarische koning. Tintagel zelf is een klein dorpje in Cornwall, in het zuidwesten van Engeland. Op het eiland, waar volgens de overlevering het kasteel van Arthur stond, gaan we op zoek naar bewijzen. Sinds de twaalfde eeuw heeft Tintagel links met Koning Arthur. Uit archeologische vondsten is gebleken dat deze plek een handelscentrum was ten tijde dat Koning Arthur zou hebben geleefd. Enkele historici denken dat het een koninklijk paleis is geweest. In 1998 wordt de legende van Koning Arthur nieuw leven ingeblazen als er een nieuwe ontdekking wordt gedaan. Op een stuk leisteen worden tekens gevonden die verwijzen naar Koning Arthur.

 Het zegt niet letterlijk ‘Arthur was here’, maar er staat wel ‘Arthonov’. Voor degenen die in Arthur geloven was dit genoeg bewijs. Volgens Rob Tremain van English Heritage voedt deze vondst de geruchten dat Arthur hier inderdaad gewoond heeft of geboren is. Het stuk leisteen werd al snel de ‘Arthurstone’ genoemd. Tremain: ‘Dit is de enige plek op het eiland Tintagel waar een de naam Arthur werd gevonden. Het is een ruïne van een gebouw dat werd gebruikt als opslagplaats. Door wetenschappers is het stuk leisteen gedateerd op rond de zesde eeuw na Christus. Het bewijst in ieder geval dat er een naam was die lijkt op de naam Arthur. Wat mij betreft is dit de geboorteplaats van Arthur.’
 
Wat vreemd is, is dat er, buiten de leisteen om, geen enkel archeologisch bewijs is van het bestaan van Koning Arthur. En de leisteen verwijst ook alleen maar naar een nam die daar op lijkt.

Excalibur
Mary-Ann Ochota is antropologe en doet onderzoek naar de verhalen rondom de mythe van Koning Arthur. Ze heeft bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar het verhaal van het zwaard Excalibur in de steen. De legende wil, dat degene die het zwaard uit de steen trok, de enige en rechtmatige koning zou zijn. Ochota: ‘Het is reuze interessant om te ontdekken hoe dit verhaal is ontstaan en vanuit de antropologie is het interessant om te kijken naar de verschillende culturen omtrent het gebruik van het zwaard. De legende van het zwaard in de steen begint met het verhaal dat degene die het zwaard uit de steen trekt, de enige en rechtmatige koning van Engeland is. De grootste krijgers en de dapperste soldaten probeerden het zwaard uit de steen te bevrijden. Maar toen stapte de jonge Arthur naar voren en trok zonder moeite het zwaard uit de steen. En dat betekende dat hij de enige en rechtmatige koning van Engeland was.’
Ochota bezoekt een smid die de oude kunst van het zwaard smeden nog kent. Op deze manier wil ze ontdekken wat de link kan zijn tussen de smeedkunst en het zwaard in de steen. De smid giet vloeibaar koper en tin in een stenen mal. Nadat het metaal is afgekoeld wordt het zwaard letterlijk uit de steen getrokken. Het is heel goed mogelijk en zelf aannemelijk dat de mythe van het zwaard in de steen ontstaan is bij de smid, die het zwaard letterlijk uit de steen trekt om het daarna te bewerken.

 Hier kunnen elementen in zitten die verwijzen naar het verhaal van Koning Arthur. Volgens de legende groeide de schildknaap Arthur uit tot een machtige leider die vele vijanden versloeg. Hij regeerde vanuit Camelot, een legendarisch kasteel dat het hart vormde van zijn rijk.

Camelot
Andrew Gough, mysterie onderzoeker en auteur. ‘Camelot is een legendarisch kasteel, een plaats waar de mannen in vrede en gelijkheid leefden en waar iedereen gevrijwaard was van vijanden.’ 
Maar was er ooit een echt Camelot? Volgens de legende zou de echte Arthur hebben geleefd in een kasteel op een heuvel. Als we Camelot willen vinden, dan moeten we op zoek naar een kasteel dat minstens 1500 jaar oud is. Een heuvel die daarvoor in aanmerking komt ligt vlakbij Glastonburry: Cadbury Hill. Gough: ‘Het kasteel van Arthur moet er zo hebben uitgezien, het is geen Disneykasteel, vol met romantische torens en grote kamers. Nee, juist deze heuvel zou een perfecte locatie kunnen zijn voor Camelot.’ Een schrijver uit de 16^e eeuw schreef voor het eerst over deze locatie als zijnde de resten van Camelot. Hij heeft destijds gesproken met dorpelingen uit de buurt en zij vertelden dat Koning Arthur hier zetelde. Nog steeds wordt deze mogelijkheid nadrukkelijk open gehouden. Gough: ‘Welke bewijzen hebben we nu, waar kunnen we een spa in de grond steken en vervolgens concluderen dat het waar is?’ Feit is dat deze heuvel ooit een formidabele fortificatie was die geducht en gevreesd werd. Er is niets meer van over maar met een beetje fantasie zie je hier een fort dat onneembaar is. In verglijkbare burchten waren minimaal 800 mannen nodig om het te verdedigen. Als dit het kasteel van Arthur is geweest, dan was het een machtig kasteel, een koning waardig. De persoon die vanuit dit kasteel heerste, zou de persoon kunnen zijn, die later bekend werd als Koning Arthur.
Gough: ‘Er zijn hier talloze bewijzen gevonden dat hier mensen woonden en werkten. Een ander bewijs zijn de steil opgetrokken heuvels om het kasteel te beschermen. Alles wijst erop dat hier een machtig kasteel stond. Op de heuvel zijn de resten gevonden van een grote houten hal, zo’n 18 meter lang en 9 meter breed. Groot genoeg voor honderden mannen om onderdak te vinden. Dat maakt dat deze heuvel heel goed Camelot zou kunnen zijn geweest.’
 
Een andere theorie vertelt dat Camelot niet in Cadbury maar in Shropshire heeft gestaan. De zoektocht naar het kasteel begint net buiten de stad Wroxeter. Het is een oude Romeinse stad die ooit Viroconium werd genoemd, waar destijds meer dan 10.000 mensen woonden. In de tachtiger jaren dezen archeologen bijzondere ontdekkingen bij opgravingen. Het oude kasteel, uit de Romeinse tijd, werd in de vijfde en zesde eeuw hersteld en versterkt. Dat was in de periode dat de meeste Britten zich terugtrokken wegens de Saksen en het lijkt erop dat men zich hier heeft verschanst. Uiteindelijk verrees er een machtig kasteel dat werd bewoond door een machtig heerser. Graham Phillips is er van overtuigd dat dit het historische kasteel van Koning Arthur is. Als hij kan ontdekken wie hier rond de vijfde eeuw woonde, dan kan hij misschien de echte identiteit van Koning Arthur achterhalen.

De beer

Phillips: ‘Uit vele teksten uit die tijd blijkt dat er in de versterken een man woonde. Het was niet Arthur, maar een man die Owain Ddantgwyn heette. De kans is groot dat Arthur niet zijn echte naam was, maar zijn bijnaam. Het was gewoonte om strijders in die tijd een bijnaam te geven. Na maandenlang onderzoek ontdekt hij iets bijzonders. In de donkere middeleeuwen was de Keltische naam voor aan beer: arth. En de bijnaam van Owain Ddantgwyn was: de beer, of, in het Keltisch: Arthurus of Arthur.’
Volgens Phillips verdedigde de echte Koning Arthur zijn koninkrijk vanuit Wroxeter. Een machtige krijgsheer, genaamd Owen Van Guin, bijnaam: de beer. Phillips: ‘En dan is de volgende vraag: waar ligt hij begraven?’

Bassa
Op het platteland van Shropshire ligt een oude heuvel. Hier zouden bewijzen liggen van de aanwezigheid van Owain Ddantgwyn in de donkere middeleeuwen. De basis voor deze theorie vormt een gedicht uit de tiende eeuw. Het gedicht beschrijft waar de oude koningen uit Viroconium begraven liggen, vlakbij de kerken van Bassa. Er is een dorp nabij dat Basture heet. Phillips: ‘Bassa, Basture. Het zijn twee plaatsnamen die erg op elkaar lijken en bovendien komen er in de wijde omtrek geen plaatsnamen voor die hier op lijken.’ Samen met een aantal wetenschappers start Phillips een onderzoek op de heuvel. Met geavanceerde apparatuur onderzoeken ze de aarde en ontdekken ze de resten van een oud kasteel. Volgens het gedicht liggen op deze plek de stoffelijke resten van de koningen, waaronder die

 van Arthur. Helaas kunnen de archeologen niet graven omdat het een beschermd gebied is, maar met speciale apparatuur kunnen ze wel in de grond ‘kijken’. Uit het eerste verkennende onderzoek blijkt dat er een groot metalen voorwerp in de grond zit, een wapenschild of een aks. En rondom dit voorwerp bevindt zich een nog groter voorwerp.
Phillips: ‘De eerste resultaten zijn bemoedigend. Op deze heuvel ligt zeker iemand begraven en alles wijst er op dat er ook een wapenschild of een andere ijzeren voorwerp begraven ligt. Dat bevestigt voorlopig mijn theorie dat Arthur hier begraven kan liggen en komt overeen met het gedicht.’

Lady of the lake
Door middel van archeologie zoeken naar de geheimen van dit mysterie is één manier om de waarheid te achterhalen. Mary-Ann Ochota zoekt naar historische feiten die gebeurtenissen kunnen bewijzen. Eén element intrigeert al decennia lang de historici: de ‘lady in the lake’. Ochata: “de lady in the lake introduceert het zwaard Excalibur aan Arthur. De lady in the lake vraagt aan Arthur of hij het zwaard wil hebben. Het zwaard wordt vastgehouden door een magische hand in het midden van een meer. Arthur is zwaar onder de indruk van het zwaard want dit is het onoverwinnelijke zwaard Excalibur, dat magische krachten bezit en Arthur voor de rest van zijn leven zal beschermen.’ 
Maar het leven van Arthur komt in gevaar want volgens de legende komt hij in conflict met zijn eigen zoon Mordred. In een dodelijk duel wordt Mordred gedood, maar niet nadat deze zijn vader ook dodelijk heeft verwond. Mary-Ann Ochota: ‘Arthur is stervende als hij zijn laatst overgebleven ridder opdraagt het zwaard naar het meer te brengen en het in het water te gooien. De ridder doet wat hem is opgedragen, sluit zijn ogen en gooit het zwaard in het water. Uit het water komt een hand omhoog en grijpt het zwaard, steekt het sierlijk in de lucht om daarna onder water te verdwijnen. Dat is het einde van Excalibur.’ Deze mythe heeft ook een oorsprong en leidt naar vroeger tijden toen bewoners een offer brachten aan de goden. Zo’n 3.5 duizend jaar geleden brachten de Kelten offers naar een oud, houten platform. De resten daarvan zijn nog steeds terug te vinden en vormen nu een monument. De Kelten zagen het water als een heilige plaats en brachten daarom talloze offers. Mary-Ann Ochota; ‘Het is heel goed mogelijk en beslist niet uitgesloten dat de oude Kelten destijds zwaarden aan het meer offerden om zo hun goden te eren. Daaruit kan de legende van de ‘lady in the lake’ zijn ontstaan. Dit soort offerrituelen werden overal in het land toegepast en hier hebben we echt tastbare bewijzen gevonden. Zo werd de legende van ‘de lady in the lake’ geboren. Zelfs tegenwoorden brengen we offers. Hoe vaak gooien we een munt in een wens put en hopen dan stilletjes dat die wens uitkomt? In die tijden was het niet anders.’
In een naburig meer is een oud houten platform gevonden. Het ligt op een kleine kilometer van de heuvel waarvan Graham Phillips denkt dat Arthur er begraven ligt. Volgens Phillip is het heel goed mogelijk dat het zwaard Excalibur daadwerkelijk in dit meer ligt. Helaas levert een duikploeg geen bewijs dat er daadwerkelijk een zwaard of andere antieke voorwerpen liggen.

Avalon
De dood van Arthur en zijn begrafenis zijn een raadsel van een heel andere orde. Volgens de legende werd de dodelijk gewonde Arthur naar het mysterieuze eiland Avalon gevaren. Maar met zo weinig aanwijzingen is het bijna onmogelijk om dit mysterie te ontrafelen. Andrew Gough: ‘Het is een hele uitdaging om het graf van Koning Arthur te vinden. Engeland, Ierland, Schotland, Frankrijk, Duitsland en zelfs Rusland claimen dat Koning Arthur daar begraven ligt.’

 Volgens Gough is Arthur geboren in Glastonbury. Volgens de overlevering zijn hier in de twaalfde eeuw harde bewijzen gevonden van het bestaan van Koning Arthur. Gough: ‘Iedereen gelooft dat Arthur naar Avalon is gebracht maar het zou ook Glastonbury kunnen zijn geweest want dat was ooit een eiland. En in 1190 beweerden monniken de overblijfselen te hebben gevonden van Koning Arthur en Guinevere. Dat is tot nu toe het beste historische bewijs wat we hebben voor de laatste rustplaats van de koning.’ 
In de twaalfde eeuw ontstaat een mysterie dat al meer dan 800 jaar voortduurt. Volgens de geschriften van een klooster ontdekken de monniken van Glastonbury de grote houten doodskist waarin de overblijfselen van een man een vrouw liggen. De vrouw had nog steeds goud in haar haar en toen één van de monniken het wilde pakken, viel het uiteen in zijn handen. De monniken vinden ook een loden kruis in de doodskist. Het kruis bevatte de inscriptie dat dit de stoffelijke resten waren van Koning Arthur en zijn tweede vrouw Guinevere. Deze ontdekking heeft een enorme impact. En nu, 800 jaar later, is deze plek nog steeds een bedevaartoord. Velen zijn er nog steeds van overtuigd dat wat vijf meter onder de grond werd ontdekt, het bestaan van Koning Arthur bewijst. Gough is overtuigd van deze vondst. Gough: ’Ik heb hier een replica van het kruis dat werd gevonden en er staat: Here lies the true King Arthur, in the island of Avalon.’
Anderen zijn niet zo zeker van deze theorie en twijfelen aan de ware bedoelingen van de monniken. In 1184 brandde Glastonbury door een ongeluk af en de monniken hadden onvoldoende middelen om de restauratie te betalen. Ze hadden een sponsor nodig die geld binnen zou brengen en Arthur was destijds ‘hot’. We praten hier eigenlijk over de eerste crowdfunding in de geschiedenis.
Waarheid of niet, volgens de overlevering werden de twee lichamen herbegraven in een tombe in de kerk. In 1539 werd de kerk verwoest en verdween ook de tombe, maar het mysterie bleef. Velen geloven deze theorie maar ook velen geloven dat de vondst van Arthur een haux was om geld in te zamelen. Dat wil niet zeggen dat deze kerk niet bijzonder is, maar is die verbonden met Koning Arthur?  

Generatie.

 Iedere generatie is verbonden met Koning Arthur. In de loop van de eeuwen zijn karakters toegevoegd en zijn andere elementen verdwenen door toedoen van geloof en cultuur. Maar er is één 15^e eeuw schrijver die heeft beschreven hoe Koning Arthur heeft geleefd en is gestorven: Sir Thomas Mallory in zijn boek Le morte d’Arthur, vrij vertaald: de dood van Arthur.  
Mary-Ann Ochota: ‘het is één van de meest fantastische verhalen over de beroemde Arthur, koning der Britten. Vraag is of dit het definitieve verhaal is?’
Dr. James Wade, universiteit van Cambridge: ‘In vele opzichten is dit het definitieve verhaal van Arthur, zeker voor de Britten. Mallory was een vertaler van teksten en hij verzamelde alle verhalen en mythen van Arthur en bracht ze samen in dit boek. Hij heeft er uiteindelijk één verhaal van gemaakt.’ Mallory schreef het meest complete verhaal over Arthur, inclusief alle elementen die we tegenwoordig over deze figuur kennen. Alle elementen komen telkens weer terug in films en documentaires over Arthur.
James Wade: ‘De tekeningen in Le morte d’Arthur tonen een christelijke koning Arthur, met harnas, wapenschild en lans. Mallory plaatste Arthur hiermee terug in zijn tijd om het verhaal aantrekkelijk te maken en los te koppelen van de Britten, de Kelten en de Saksen. Omdat Mallory de Arthurfiguur uit de donkere middeleeuwen heeft verplaatst naar de 15^e eeuw, is het moeilijker geworden om de Arthurfiguur verder te doorgronden.’
Mary-Ann Ochota: ‘Volgens mij is Arthur een mix geworden van middeleeuwse gebruiken, Keltisch geloof en Christelijke overtuigingen. Arthur is daarmee iemand geworden zoals wij die graag zien.’

Wat vinden historici?
Wat vinden historici van het verhaal van Koning Arthur, te beginnen met de aanname dat hij in Tintagel is geboren. James Wade: ‘Er is geen enkel bewijs dat Arthur in Tintagel is geboren. Het eerste bewijs is van Sir Geoffrey of Monmouth, die Arthur in zijn boek ‘The history of kings’ beschreef.’ En Geoffrey of Monmouth is een historicus waar nog wel eens vraagtekens bij worden gezet.
Yuri Leitsch, onderzoeker van de Arthur legende: ‘Hij heeft nooit geclaimd dat zijn verhaal echt is. Hij schrijft letterlijk: dit is een verhaal over de koningen van Engeland.’ Maar hoe zit het dan met de Arthur steen die op Tintagel is gevonden? Bij de analyses van de tekst stuitte men op een probleem. James Wade: ‘Onderzoekers hebben vastgesteld dat de naam die op de steen staat op geen enkele manier een relatie met Arthur hebben. De naam lijkt er niet eens op. En toch zien een aantal onderzoekers het verband. Misschien willen ze de naam geschreven zien?’

In de harten aanwezig

Het is zeer aannemelijk dat het zwaard in de steen en de ‘lady in the lake’ het resultaat zijn van verhalen en legenden die door generaties werden doorverteld. Of er een echte Koning Arthur heeft geleegd, blijft altijd een mysterie. Dat er grote koningen hebben geleefd staat wel vast en mogelijk dat één van hen, of al hun daden en verhalen, model hebben gestaan voor de figuur Koning Arthur. Er is geen enkel bewijs van zijn bestaan, toch blijven de verhalen van Koning Arthur de mensen boeien, van generatie op generatie. En misschien is dat wel ooit de boodschap geweest van Geoffrey of Monmouth en Sir Thomas Mallory: een figuur creëren die mensen blijft inspireren. Andrew Gough: ‘Ook al is er geen bewijs van zijn bestaan, Arthur is in de harten van mensen aanwezig. En laten we dat blijven vieren.’


Bronnen:
Dr. James Wade, universiteit van Cambridge
Yuri Leitsch, onderzoeker van de Arthur legende
Mary-Ann Ochota
Andrew Gough
Graham Philips

Meer lezen? Bestel hier het boek 'In de voetsporen van King Arthur' van Erwin Damhuis voor slechts € 11,95 inclusief verzendkosten.